Skip to main content

Dr.Jose Ramos Horta Lansa Exebisaun Prizaun No Priziuneiru Polítiku 1974 - 1999

DR. JOSE RAMOS HORTA LANSA EXEBISAUN PRIZAUN NO PRIZIONEIRU POLÍTIKU 1974 – 1999.

Dili - Komisaun Organizadora ba Komemorasaun tinan 20 Aniversáriu Referendu (Konsulta Populár 1999) hamutuk ho Centro Nacional Chega! I.P organiza ona Exebisaun ba Prizaun no Prizioneiru Polítiku 1974 – 1999. Ezebisaun ne’e lansa husi Sua Exelénsia Eis-Prezidente Repúblika Dr. Jose Manuel Ramos Horta iha loron 17 Jullu 2019, iha Antigo Comarca Balide – Dili.

Exbisaun ba Prizaun no Prizioneiru Polítiku ne’e hanesan parte husi programa ba komemorasaun tinan 20 Aniversáriu Referendu (Konsulta Populár) ne’ebé ho objetivu Introdúz memória pasadu nian ba públiku liu-liu jerasaun foun sira Timor-Leste nian, prezerva memória pasadu nian nu’udar eransa ba harii no hametin espiritu solidaridade umana. Alende ne’e, atu fó onra no rekuñesimentu ba ema sira ne’ebé mak partisipa no mós sakrifika sira nia moris ba Luta Libertasaun Timor-Leste nian no hatudu experiénsia rekonsiliativu ne’ebé mak Timor-Leste no Indonézia harii hafoin konflitu durante tinan 24 nia laran nu’udar lisaun ba harii paz iha mundu.

Exebisaun prizaun sira hahú ho sekuénsia hamutuk painel sia (9) ne’ebé painel ualu ko’alia kona-ba kontestu jerál prizaun sira, fatin prizaun sira iha Indonézia, fatin prizaun no detensaun sira iha Timor laran tomak, feto no labarik sira iha prizaun, graffiti sira iha prizaun laran no ko’alia mós kona-ba sekuénsia sira inklui dokumentu sira ne’ebé liga ho prizioneiru polítika sira nian, husi periodu tomak tinan 1974 – 1999.

Komponente sira husi Exebisaun ne’e mak kompostu husi:
• Kontestu jerál kona-ba sofrementu Timoroan sira durante periodu okupasaun Indonézia iha  prizaun laran,
• Fatin prizaun sira iha Indonézia ne’ebé sira uza hodi dadur Timoroan sira durante okupasaun Indonézia nian iha Timor-Leste inklui prosesu tomak hanesan prosesu investigasaun, tratamentu ba dadur sira durante iha prizaun laran,
• Fatin prizaun sira iha Timor laran ne’ebé Indonézia sira uza hodi dadur Timor oan sira iha munisipiu 12, inklui RAEOA,
• Labarik sira iha prizaun; Labarik sira ne’ebé kaptura no dadur, autoridade Indonézia sira  uza nu’udar fontes informasaun hodi deskobre serbisu FALINTIL no serbisu sira rede Klandestina nian,
• Feto iha prizaun: feto sira dala barak sai alvu ba dadur arbitrária, tortura no persegisaun no mós violasaun sexuál.

Lansamentu exebisaun ne’e partisipa husi Membru Parlamentu sira, Membru Governu, Prokuradór Jerál, Autoridade Instituisaun Estadu nian sira hanesan CAC, PDHJ, Komisaun Funsaun Públika, Korpu Diplomátiku sira, Sosiedade Sivíl, Eis-Prizioneiru Polítiku, Ativista, Juventude, Asosiasaun Vítima, Sobrevivente no Estudante.

Comments

Popular posts from this blog

Saudoso Francisco Borja Da Costa

SAUDOSO FRANCISCO BORJA DA COSTA 1946/1975 Francisco Borja da Costa: “ ……Na ponta da minha baioneta/Marcarei na história a forma da minha libertação” Lia na’in ida-ne’e koñesidu liu ho nia naran apalidu, Borja da Costa bainhira ita ko’alia kona-ba “Sé maka Sé” iha mundu literária Timor-Leste nian. Nia moris “iha Fatuberlihu, iha kosta sul Timor-Leste iha loron 14, fulan-Outubru, tinan 1946. Nia mate ho tinan 30 bainhira Timor-Leste hetan invazaun hosi tropa Indonézia iha loron 7, fulan-Dezembru. Tropás parakedista sira maka oho nia. Borja da Costa iha nia observasaun di’ak ba kestaun diskriminasaun durante tempu ukun koloniál Portugés nian “bainhira nia tuir obrigasaun militar ba tropaz Portugés no haknaar iha Laclubar. Nia haree katak knaar militar ne’ebé nia hala’o nu’udar “esperiensia di’ak”tanba nia hetan aten boot atu ko’alia hasoru diskriminasaun rasiál. Liutiha halo hotu knaar militár, nia fila fali ba knaar governu nian. Hosi nia pozisaun iha governu, nia bele observa pr

Massakre Kraras,8 De Agostu 1983

REFLESAUN BA MASAKRE KRARAS 8 DE AGOSTU 1983 Masakre Kraras nebe Akontese iha loron 8 Agustus 1983, ne’e hanesan Asaun Organizadu nebe hanaran levantementu armada, nebe kontinuasaun husi funu segundu etapa gerelia hafoin baze apoiu rahun, tamba kontinuasaun husi funu iha segunda etapa gerilia hafoin baze apoiu rahun, Iha 8 agustu komandu ba luta fo ona orden nebe komandu da luta estuda situasaun Indonesia atu antisipa ona fo orden ba timor oan sira hotu atu halo lavantementu iha 8 agustu tuku lima loraik kraras nee’e tenki tarutu, tuku 7 tarutu iha ossu, tuku 8 tarutu iha nahareka atu nune rona iha fatin-fatin nebe aas atu nune sira nebe mak iha rai tetuk se kilat ba Indonesia hodi halo levantementu atu hasai kilat husi inimigu nia liman  hodi lori ba ailaran, katak involvimentu funu kuaze povu nian, tan ne’e Indonesia sira hatene oho populasaun iha Kraras, maibe akontesmentu laos iha Kraras deit ema mate barak liu, Buanurak, Watulari, watucarbau, Ilomar no ba fatin seluk tan. Leva

REPREZENTANTE POVU OECUSSE HUSU REVOGA DEKRETU PARLAMENTU NASIONAL

REPREZENTANTE HUSI POVU ATONI OE-CUSSE-AMBENO HUSU REVOGA DEKRETU PARLAMENTU NASIONÁL Palásiu Prezidensiál Nicolau Lobato, Dili, 12 jullu 2019 Reprezentante husi Povu Atoni Oe-cusse Ambeno hasoru malu ho Prezidente Repúblika, Francisco Guterres Lú Olo, hodi hato’o preokupasaun kona-ba alterasaun Lei númeru 3/2014 no husu atu entidade hotu-hotu, inklui partidu polítiku sira tur hamutuk no Parlamentu Nasionál atu revoga Dekretu Parlamentu Nasionál ne’ebé altera Lei númeru 3/2014. Povu Atoni Oecusse-Ambeno,  reprezenta Liurai Costa, Liurai Hornai, Liurai Cruz, suku 18 no Naijuf/ Dato, organizasaun sosiedade sivíl no juventude,  hato’o preokupasaun relasiona  ho alterasaun Lei númeru 3/2014 husi  Parlamentu Nasionál, ne’ebé hasai kbiit Prezidente Repúblika atu nomea no fó posse ba Prezidente Autoridade RAEOA/ZEESM. Nune’e, ho alterasaun ne’e hamihis konsensu nasionál entre orgaun Estadu ne’ebé halo iha 2014 kona-ba hahú ba dahuluk programa integradu dezenvovimentu territoriál-ZEESM